کد مطلب:253999 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:258
تحریر رساله کلامی
از جمله تلاش های علمی ـ فرهنگی امام علی النقی علیه السلام در گستره اعتقادات، نوشتن رساله كلامی است كه آن را به انگیزه پاسخ گویی به مشكلات اعتقادی اهالی اهواز نگاشته است. امام در این رساله، با ایراد بحث های مستدل درباره قرآن و عترت و معرفی ثقلین و لزوم تمسك به آن، مبحث جبر و تفویض را كه از پیچیده ترین مسائل كلامی است، با بیانی بسیار روشن و شیوا مطرح و نقد كرده و نظر امامیه را با عنوان «الأمرُ بینَ الأمرینِ» به اثبات رسانیده است. در بخشی از این رساله آمده است:
«در این باره به گفتار امام صادق علیه السلام آغاز می كنم كه فرمود: نه جبر است و نه تفویض؛ بلكه مقامی است میان آن دو كه عبارت است از: تندرستی، آزادی، مهلت كافی و توشه، مانند مركب سواری و وسیله تحریك فاعلی بر كار خود.
پس این پنج چیز است كه امام صادق علیه السلام به عنوان اسباب جمع كننده فضل گرد آمده است. پس اگر بنده ای یكی از آنها را نداشته باشد، به لحاظ آن كاستی و كمبود، تكلیف از او ساقط است... همچنین روایت شده كه فرمود: مردم در عقیده به سه دسته تقسیم می شوند: دسته ای می پندارند كه كار به آنها وانهاده شده است كه آنان خدا را در سلطه و قدرتش سست دانسته و خود را به هلاك انداخته اند. دسته ای دیگر می پندارند كه خدای عزوجل بندگان را به نافرمانی مجبور ساخته و آنان را به آنچه توان انجامش را ندارند، مكلف فرموده است. اینها نیز خداوند را ستمگر می انگارند كه سبب هلاك خود را با این اندیشه فراهم آورده اند. دسته ای دیگر معتقدند كه خداوند بندگان را به اندازه توانشان مكلف فرموده و تكلیفی بیش از توان بر دوش آنها ننهاده است. آنها چون كار نیك انجام دهند، خدا را بستایند و چون بد كنند، از او آمرزش بخواهند كه اینان به حق رسیدگانند. پس امام صادق علیه السلام خبر داده كه هر كس پیرو جبر و تفویض است و به آنها اعتقاد دارد، بر خلاف حق است و من آن جبری را كه هر كس بدان معتقد باشد دچار خطاست، شرح دادم و بیان كردم كه كسی كه پیرو واگذاری است، دستخوش باطل است. پس نظر ما میان این دو نظریه است...»
سپس حضرت به بررسی بیشتر مسئله جبر و تفویض در قالب پنج مثال دیگر می پردازد كه در تفسیر تندرستی، گشوده بودن راه، سنت مهلت، توشه و انگیزه بیان می دارند و با بهره گیری از آیات قرآن و استدلال های عقلانی و با نهایت دقت و حوصله، آن را از زوایای مختلف بررسی می كنند؛ به گونه ای كه مطالب با بیانی بسیار ساده، مستند و عقلانی مطرح می شوند و در عین كامل و مبسوط بودن، جمله ای را تكراری، بدون غرض و خالی از بار محتوایی لازم نمی یابیم. [1] .
«در این باره به گفتار امام صادق علیه السلام آغاز می كنم كه فرمود: نه جبر است و نه تفویض؛ بلكه مقامی است میان آن دو كه عبارت است از: تندرستی، آزادی، مهلت كافی و توشه، مانند مركب سواری و وسیله تحریك فاعلی بر كار خود.
پس این پنج چیز است كه امام صادق علیه السلام به عنوان اسباب جمع كننده فضل گرد آمده است. پس اگر بنده ای یكی از آنها را نداشته باشد، به لحاظ آن كاستی و كمبود، تكلیف از او ساقط است... همچنین روایت شده كه فرمود: مردم در عقیده به سه دسته تقسیم می شوند: دسته ای می پندارند كه كار به آنها وانهاده شده است كه آنان خدا را در سلطه و قدرتش سست دانسته و خود را به هلاك انداخته اند. دسته ای دیگر می پندارند كه خدای عزوجل بندگان را به نافرمانی مجبور ساخته و آنان را به آنچه توان انجامش را ندارند، مكلف فرموده است. اینها نیز خداوند را ستمگر می انگارند كه سبب هلاك خود را با این اندیشه فراهم آورده اند. دسته ای دیگر معتقدند كه خداوند بندگان را به اندازه توانشان مكلف فرموده و تكلیفی بیش از توان بر دوش آنها ننهاده است. آنها چون كار نیك انجام دهند، خدا را بستایند و چون بد كنند، از او آمرزش بخواهند كه اینان به حق رسیدگانند. پس امام صادق علیه السلام خبر داده كه هر كس پیرو جبر و تفویض است و به آنها اعتقاد دارد، بر خلاف حق است و من آن جبری را كه هر كس بدان معتقد باشد دچار خطاست، شرح دادم و بیان كردم كه كسی كه پیرو واگذاری است، دستخوش باطل است. پس نظر ما میان این دو نظریه است...»
سپس حضرت به بررسی بیشتر مسئله جبر و تفویض در قالب پنج مثال دیگر می پردازد كه در تفسیر تندرستی، گشوده بودن راه، سنت مهلت، توشه و انگیزه بیان می دارند و با بهره گیری از آیات قرآن و استدلال های عقلانی و با نهایت دقت و حوصله، آن را از زوایای مختلف بررسی می كنند؛ به گونه ای كه مطالب با بیانی بسیار ساده، مستند و عقلانی مطرح می شوند و در عین كامل و مبسوط بودن، جمله ای را تكراری، بدون غرض و خالی از بار محتوایی لازم نمی یابیم. [1] .
[1] ابن شعبة الحرّاني، تحف العقول، تهران، كتاب فروشي اسلامية، 1384 ق، ص 496.